Снежана Младеновска Анѓелков

МОЛЧИ СО ОТВОРЕНА УСТА

ОДАМНА

Звездара. Пред вратата на Нада Стојановиќ на улицата „Врањска“, број 1, подоцна преименувана во „Гвоздиќева“, број 1, веднаш до кафеаната „Липов лад“, која, патем, сѐ уште важи за една од подобрите кафеани со беспрекорна услуга и пријатна атмосфера во Белград, во најстудената јануарска ноќ 1953 година, три дена пред Божиќ, се појавува Киро Симонов Младеновски - Казан. Кога пред себе видела жив костур, кожа навлечена на коски, очи за кои не била сигурна дали се истите оние во кои само неколку години порано било собрано најубавото синило на ведрото и слободно небо, само кусата насмевка што била уште покуса под светлината од светилката над влезната врата го потврдила сомневањето на Нада дека овој, ако може така да го нарече, човек, облечен во нешто што заличува на пижами и налани на босите и издраскани нозе, е мажот на нејзината сестра Вера, се струполува пред прагот успевајќи само да изусти „Бате, ти ли си?“.
Таа вечер, Киро Симонов Младеновски - Казан по подолго време, без да чувствува страв дека некој од зад грб ќе се нафрли на него, останува во бањата под млазот на тушот и топлата вода за да ја исчисти насобраната нечистотија од двегодишното робување, (но со неа не може да се измие понижувањето), да се исплаче ако воопшто има солзи или, пак, само грчевито да испушта неми крици како премолчени зборови, среќен што главата сѐ уште му е на рамена, а можела да биде меѓу камењата на градилиштето на голиот остров.
Таа вечер, Киро Симонов Младеновски-Казан, по две години и два месеца ќе вкуси топол оброк, со миризба што ќе му ги разбранува сеќавањата за еден живот пред животот што допрва треба да може да го (пре)живее, во дом со топлина што доаѓа од бескрајната љубов и разбирање на неговата другарка Вера и топлината од гравот што крчка на шпоретот збогатена со миризбата на магдонос што достига дури до дворот и носот на соседите, бескрајно далеку од миризбата на изметот во киблата над која стоел со наведната глава кога бил казнет со бојкот. Таа вечер, Киро Симонов Младеновски-Казан ќе облече чиста облека во која се воврела миризбата на смолата со која било премачкано дабовото дрво на орманот за гардероба, природен тон и тежок мирис на земја далеку потопол од студениот камен; всушност, најчиста облека, сега веќе поголема за неколку конфекциски броеви од неговиот баџанак Анѓелко Стојановиќ, со кого пред робувањето биле со иста атлетска телесна градба, стекната со постојано вежбање на гимнастички справи во Куманово.
Таа вечер, Киро Симонов Младеновски-Казан ќе може за момент да здивне, да ги одмори коските во постела, саноќ грижливо чуван како најсветата реликвија со чудесна моќ кај верниците, што се пренесува од поколение на поколение. Таа вечер, Киро Симонов Младеновски-Казан ќе се присети, или, пак, ќе се обиде повторно да се чувствува - како човек.

Тарик Туфан

АБРА КАДАБРА

Мерлин Метин кој изведуваше магионичарски претстави во свадбените сали во населбите Фатих и Аксарај, кога се враќаше од работа една полноќ, на патот по кој авенијата Ватан излегуваше во Фатих, се сретна со најголемото и најневеројатното чудо на светот. Со една убава жена. Убавата жена е оние чуда што мажите ги оставаат неспособни, очајни и зависни од помош. Погледнувањето убава жена претставува ризик од запаѓање во тешка состојба.
Кога ја погледна оваа жена што се појави ненадејно пред него во темнината, Мерлин Метин се потсети на илјадниците магии од многуте мајстори што ги имаше досега видено и набљудувано со восхит. Но оваа магија беше поинаква. Почувствува како првпат е вака маѓепсан. Неговиот учител, Мандрак Фершат сѐ до смртта постојано го кажуваше истото нешто: „Вештината не е во магионичарството, туку во способноста да го дадеш некому своето срце без да очекуваш нешто за возврат. Најголемата и највеличествената магија е да можеш да љубиш некого.“
Не можеше да одреди колку време минало од мигот кога се најде лице во лице со жената. Наоколу беше катран црна темнина, но дури ни ноќта немаше сила да ја покрие убавината на жената. Со викањето што доаѓаше одназад и двајцата ги свртија погледите во правецот од каде што доаѓаше гласот.
„Бре, безбожна ороспијо. Каде ќе избегаш?“
Жената инстиктивно се скри зад Мерлин Метин. Без да направи некакво движење, Мерлин почна да гледа во човекот кој доаѓаше право кон него. „Дојди овде,“ извика мажот. Кога жената не се помрдна, човекот овојпат се приближи сосема до Мерлин и со тргање, се обиде да ја извлече жената од зад него. Жената се опираше да не оди. Мерлин се имаше најдено меѓу двајцата. За миг не знаеше што да направи. Потоа со раката го фати мажот и лесно го поттурна велејќи „остави ја намира девојката“.
Бесот на човекот стана оган што му ги запали зениците. Очите му светнаа во темнината како да пламнале. „Што се мешаш бре ти облечен како педер.“ Мерлин Метин ја имаше на себе облеката од претставата. На себе имаше чуден костим и речиси смешна, речиси не толку очигледно смешна шапка. Кога жената се скри зад него, ја имаше оставено чантата на земја. „Остави ја девојката, срамота е,“ рече со тон од кој не се распознаваше дали е смирен или исплашен.
„Ќе те натерам да зажалиш, копиле!“ извика човекот и со силните раце го зграпчи Мерлин за раката. Тогаш со човекот од кој на жената ѝ потскокнуваше срцето, се случи нешто крајно чудно. Тој речиси ќе си го проголташе малечкиот јазик. Со продорен крик жената остро ја пресече темнината на ноќта.
Раката на Мерлин Метин имаше останато во дланката на човекот. „Ооффф!!!“ од устата на Мерлин излезе звук на болка. „Што се случува бре!“ рече човекот повлекувајќи се исплашено наназад. Фаќајќи ја со другата рака откорнатата рака, Мерлин за миг се струполи на земја. Човекот некое време остана да гледа како стаписан, не знаејќи што да направи и потоа со трчање избега од нив.
Жената исплашено гледаше во искорнатата рака на Мерлин. Мерлин стана, си ја намести раката со уметничко движење и почна да ја гледа жената со насмевка. Жената сѐ уште се обидуваше да сфати што се случило. Ѝ ја пружи раката што си ја намести и ѝ рече „Здраво. Јас сум Мерлин Метин, ваш роб што не прифаќа слобода. Магионичар сум.“ Жената никако не успеваше да проговори.
Опуштајќи се барем малку од насмевката на Метин, одговори со малку пелтечење: „Јас... а јас сум Шуле.“
„Мило ми е госпоѓо Шуле,“ рече и лесно ја допре раката на жената со усните. Шуле сѐ уште не можеше да се соземе и збунето ги набљудуваше движењата на Мерлин. „Ќе ве однесам таму каде што одите,“ рече Мерлин. Шуле малку размисли и не знаеше што да каже. Кога виде дека кутрата женичка тивко размислува, гледајќи пред себе, тој рече „немојте погрешно да ме сфатите, но ако имате некаков проблем, можам да ве угостам,“ предлагајќи ѝ засрамено.
„Не сакам да ви бидам терет. Да не ви отворам работа среде ноќ.“ „Не, никако госпоѓо, ве молам повелете.“
Метин и Шуле почнаа да чекорат заедно. Метин во себе чувствуваше некаква детска радост. Како да го имаше откриено најголемиот трик на животот, што уште никој не го сфатил и не успеал да го завладее. Одвреме-навреме се вртеше, ја погледнуваше Шуле и се мачеше да поверува во сѐ што се случи. Сѐ уште не знаеше каква цена ќе треба да плати за тоа што чекореше покрај убава жена, но се оспокојуваше со мислата дека знае толку многу трикови за да се справи со сѐ и сешто, па нека биде што ќе биде. Метин живееше сам во една дрвена куќа, наследена од мајка му, во една слепа уличка во Хајдар. Иако беше двокатна, куќата всушност се состоеше од две соби, бања, кујна и тоалет. Во куќата имаше и една толку мала просторија што не можеше да се користи како соба. Неа ја користеше како магацин за магионичарските реквизити. „Вие седнете тука, а јас ќе ви направам кафе,“ рече заминувајќи во кујната. Шуле љубопитно разгледуваше наоколу. На ѕидовите беа закачени фотографии на Мерлин Метин и неговиот учител Мандрак Фершат, сликани на нивните претстави во свадбените сали. Насекаде во собата имаше десетици рамки. По некое време, Метин дојде во собата носејќи филџани со кафе. „Велат дека кафето го набркува сонот, но не верувајте,“ ѝ рече на жената и ѝ поддаде еден од филџаните. Другиот го зеде за себе и седна на фотелјата наспроти местото каде што седеше жената.
„Вие навистина сте биле магионичар. Мислев дека се шегувате.“ Метин ја погледна жената и горделиво се насмевна.
„Како ја извадивте раката од место?“ љубопитно праша Шуле. Метин се напи една мала голтка од кафето и расположено ѝ одговори „кога ќе речеш абракадабра, сѐ е можно“. Се насмевнаа. Жената се имаше уште малку поуспокоено. Некое време си ги пиеа кафињата не зборувајќи. Кога завршија, Метин ги зеде празните филџани и отиде во кујната. Оттаму ѝ довикна на жената.
„Јас подготвувам нешто лесно за јадење. Ќе јадете, нели?“
„Благодарам. Немам многу апетит.“
„Зошто? Во секој случај јас ќе си подготвам за мене. И вие ќе поткаснете. Вие си знаете ако не сакате.“
Влезе во кујната и почна да подготвува нешто. Скрши јајца во едно тавче. Ги стави садовите со сирење и маслинки во послужавникот. Исецка и малку домати и лесно ги налеа со маслиново масло. Го зеде послужавникот и дојде кај жената. „Земете еден, два залаци. Не од глад, туку колку за муабет,“ рече и ѝ подаде парче од лебот на Шуле. Таа скрши едно парченце од лебот што ѝ го подаде и почна долго, долго да џвака. Како да се имаше занесено. Се созеде со зборовите на Метин.
„Ако немате против да ве прашам, љубопитен сум кој беше човекот? Што сакаше од вас?“
Шуле го погледна Метин во лице. Си помисли дека наивноста и добрината на неговото лице не му прилегаат на магионичар. Повеќе личеше на маалските апотекари кои имаа одговор на секое прашање, отколку на магионичар.
„Вие немојте воопшто да се мешате во оваа работа.“
„Не за мешање, туку, што знам, ако можам нешто да помогнам...“
„Ви благодарам, но работата не е таква да може да помогнете.“
Метин беше како разочаран. Стана. Со ненадеен потег ја стави шапката што стоеше во аголот. Пополека наполни вода во една чаша. Правеше движења како да е на претстава. И Шуле почна заинтересирано да го следи. Ја подаде чашата напред сакајќи на Шуле да ѝ ја покаже водата во неа. Лесно ја придвижи чашата налево-надесно како да танцува. Ја прекри чашата со црвеното марамче што го извади од џебот на жакетот. Се движеше бавно. Почна да ја движи раката врз чашата покриена со црвеното марамче. „Абракадабра.“ Постојано ги повторуваше истите зборови. За миг замавна со чашата како да ќе ја истури водата од неа врз Шуле. Жената ги замижа очите од страв. Од нејзината глава надолу паднаа розини латици. Изненадено ги отвори очите и почна да го гледа Метин право во очи. Тој со насмевка го дочека изненадениот поглед на жената. Потоа ја поздрави поклонувајќи се. Шуле прво не сфати, потоа почна нежно да аплаудира. Метин се наведна пред жената уште двапати со уште поголеми поклонувања.
„Вие легнете овде. Ќе ви донесам ќебе за да се покриете. Всушност, топло е, има едно тенко пике, тоа ќе го донесам. Јас сум на долниот кат. Ако се случи нешто, ќе ме викнете.“
„Ви благодарам,“ рече Шуле и гледаше по човекот.
Утрото, Шуле ја чекаше трпеза со овојпат богат појадок. „Морам да одам,“ рече жената. „Појадувајте и ќе си одите,“ ѝ возврати Мерлин со настојчив тон на гласот. „Видете госпоѓо Шуле. Во нашата населба имаме пријател што се вика Комесар Есат. Не е вистински комесар, но има многу пријатели во полицијата. Ако сакате, да одиме кај него. Сигурно ќе помогне. Каков ѝ да е проблемот, Есат ќе го реши.“ „Ви реков да не се мешате во оваа работа, господине Метин. Многу ве молам, не мешајте се.“
Овојпат Шуле беше толку остра што на Мерлин Метин не му остана храброст да настојува. Само така ја набљудуваше жената како појадува. Животот му имаше направено чуден трик и колку внимателно да гледаше, не можеше да ја одгатне ситуацијата. По некое време Шуле рече „Морам да одам,“ и стана. „Јас ќе ве испратам до авенијата,“ рече Метин. Заедно излегоа. Овојпат Метин на себе имаше една од секојдневните облеки. Во мигот кога стигнаа на почетокот на уличката, се најдоа нос со нос со човекот од синоќа. Човекот бесно и со омраза го гледаше Метин во очите. „Кој си бе ти, безбожнику?! Толку си фраер за да земеш жена од мене? Макро!“ „Добро, да си одиме Емин. Човекот нема никаков грев,“ се вмеша Шуле со преколнувачки глас. Замина од Метин и тргна кон човекот.
„Госпоѓо Шуле, не плашете се, јас ќе ви помогнам,“ викна по неа Метин. Само што рече така, Емин го извади оружјето од појасот и го впери во Метин. „Како ќе ѝ помогнеш ти, копиле?!“
Мерлин погледна во оружјето. За миг ја подигна раката и замавна во воздух како да почнува некаква магија. Во мигот кога ја крена раката, Емин пукна. Шуле се скамени на место. Од нејзиното грло не излезе ниту крик.
Но Мерлин Метин стоеше простум како воопшто да не добил куршум. И Емин и Шуле се обидуваа да сфатат што се случило.
„Абракадабра!“ извика Метин и потоа падна со лицето на земја. Големиот магионичар од Фатих, Мерлин Метин го направи наголемиот магионичарски трик што го научи од својот учител Мандрак Фершат и поради жената во која се вљуби веднаш штом ја здогледа на улица пред една ноќ, го даде своето срце не очекувајќи ништо за возврат.

РЕНАТО БАРЕТИЌ

ОСМИОТ ПОВЕРЕНИК

На малиот брег, пред кусата низа трошни, камени куќички, стоеја дваесетина луѓе под чадори. Еден се истакна од групата, Тонино му дофрли јаже, кое овој вешто го фаќа и го витка околу трошното камено столпче. Синиша, не знаејќи што друго да направи, ја подигна малку лименката, како да наздравува. Во истиот момент, сите црни чадори на брегот за миг, како пред диригент, се кренаа. Синиша, пријатно изненаден, радосно ја подигна лименката уште еднаш, дури и малку повисоко, но никој повеќе не му одговори.
- Тонино, па зарем сите живеете во овие неколку куќички? – тивко потпраша Синиша.
- Ама не, во името на Бога, ова е пристаниште, а селото е горе, одзади.
- Одзади?
- Полека, сѐ ќе видиш. Сега слези од Аделина, внимавај да не се лизнеш.
Синиша се приближи до клунот од бродот, отскокна со левата нога и вешто слета на влажниот брег, веднаш до човекот кој излезе од групата за да му помогне. Супериорно го потапка типот по рамото и му се насмевна, а потоа со истата насмевка нанишани кон другите:
- Добар ден, добри луѓе!
- Бенаривоали, шур повери - подготвено му возврати еден од нив, а другите кимаат со главата. - Бенаривоали ноа Треќиќ, уви стоун тир, уву лакриму ој камика! Иако не разбра премногу, од тонот сфати дека се работи за љубезно добредојде. - Ви благодарам многу - рече, а потоа со шеретски поглед ги погледна сите собрани. - Ми се чини дека ние одлично ќе се разбереме... Ќе ми треба, се разбира, малку време да ги запознаам вашите дијалект и обичаи, но ви ветувам дека ќе бидам вреден и брз. Секако, нема да можам многу без ваша помош и мислам дека најважно за мене и за вас е да ја решиме оваа ситуација што е можно поскоро. Ако немате ништо против, би почнал веднаш... Да речеме, зошто сите ме нарекувате „повери“? И Тонино на бродот и сега вие овде. „Повери“ е, колку што знам, на италијански кутар, сиромав, така нешто. Зошто мислите дека сум баш таков?
Островјаните почнуваат сериозно да се гледаат, а Тонино, со оние свои весници, скока од чамецот:
- Полека, господине повереник, очигледно станува збор за недоразбирање. Повери не е кутар и беден, напротив. Ние малку го скративме зборот „повереник“, тоа беше нов збор за сите нас, па излезе како „повери“. Повери е повереник, разбирате, на треќиќански, без никаква зла намера.
Синиша му се загледа длабоко во очите од кои не сјаеше ништо освен невиност и искреност. Сепак, го изненади службениот тон со кој му се обрати Тонино. Очигледно, и тој ја сака својата трошка авторитет. Нека му е, тој овде очигледно ќе биде и многу повеќе од само обичен преведувач. Тишината потраја предолго и Синиша почувствува дека сите погледи се вперени кон него. Требаше нешто да каже, знаеше, исто како што знаеше и дека од тоа што ќе го каже ќе зависи однесувањето на овие накиснати лицемери во иднина. - Добро, сега ми е полесно – рече конечно, трудејќи се насмевката да не му исчезне од лицето. – И, го обавивме ли протоколот? Каде рече дека е селото? Му се обрати на Тонино со „ти“, онаа трошка авторитет од пред малку да не се претвори за миг во нешто поголемо.
- Тука, погоре... Како да се каже, хм, зад овој рид...
- Одлично, ајде да одиме таму пред да се стемни.
- Тјете пула? – го праша во истата секунда еден од групата, довлекувајќи магаре со левата и покажувајќи кон него со десната. Од таа пантомима Синиша ја сфати смислата на прашањето.
- Благодарам, можам пеш. Веројатно, не е далеку...
Никој не му возврати ни збор.
Патот водеше покрај морето, кратко поплочен со камен, а потоа земјен и широк тамам колку по него да поминуваат двајца луѓе, рамо до рамо. Синиша, пред кого одеше само она магаре натоварено со неговиот багаж, после првиот поглед помисли дека овој одбор за дочек, одејќи по него во двоен ред, личи на училишна паралелка на задолжителниот дел од матурското патување. Само кој е класниот? Тој или магарето? Или тој-магаре? Или овој селанец што оди крај магарето и држи чадор над самарот и неговите торби?
- Обрни внимание на макијата и ниската вегетација од десно – го сепна шепотот на Тонино. – Ќе забележиш сигурно дека е логично распоредена и грижливо негувана. Таа, имено, на неканетите гости им го попречува погледот на оваа патека. По два-три чекори Синиша за прв пат сосема застана и темелно се заврте наоколу. Навистина, ниските грмушки покрај патот, прошарани овде-онде со некои закржлавени дрвја, целосно ја криеја оваа патека од секој поглед од морето. Но, она што го заинтригира уште повеќе беше самиот залив. Од чамецот тоа воопшто не го забележа, но оттука, сега веќе речиси десетина метри над морето, треќиќанскиот залив изгледаше како езеро, целосно опкружено со копно. Онаму каде што копното беше најниско, на северозапад, ако тоа воопшто беше северозапад, под ниските облаци можеа да се видат рамномерните бледоцрвени отсјаи на далечниот светилник.
- Боже! Фино сте се сокриле, а? – Синиша го праша Тонино, кој само слегна со рамената и се насмевна по малку будалесто.
- Дали она светло е од светилник? – Синиша покажа со прстот. Тонино се загледа кон отсјаите на ниското небо и малку заниша со главата наназад. Во истата секунда лицето му поприми израз на дете кое прв пат во животот гледа некоја фасцинантна сцена.
- Дали гледаш? Она црвеникавото зад брдото – го праша Синиша. – Ало, Тонино, овде Земјата... Еј!
- Муолојте, повери, же Тонино... Пасотје, како навик – му се обрати оној што го поздрави на брегот.
Синиша длабоко вдишува и издишува пред нешто да каже:
- Господине, ништо не ве разбирам. Преведувачот, колку што гледам, ми се вкочани како клада. Напоменувам дека патувам повеќе од десет часа и дека сум преуморен за шеговитите островски обичаи. Што се случува, Боже мој? Лицето на селанецот се згрчи во гримаса на тежок напор, неопходен за изговарање на нешто што овој повери би можел да го разбере:
- Тониното... сак да... увако. Ма за пеј минути пасо. Натинг!
- Се вкочанува на пет минути?! Она, вклучи и исклучи?!
- Ши.
- И што, потоа си доаѓа на себе и сѐ е по старо?
- Пазитив.
Останатите селани со кимање ја потврдуваа секоја реченица на својот гласноговорник.

ВЛАДИМИР ЛЕВЧЕВ

А С Т Е Р О И Д

триптих за крајот на светот

Роман

Кандилото светеше деноноќно. Еднаш татко му во треска шеташе низ собата. Повторно зборуваше со Невидливиот. Забрзано, неразбирливо дрдореше и гестикулираше кон ѕидот. Потоа падна на колена пред кандилото и удри со челото во земјениот под. Мајка му го гледаше загрижено. Тој пропетелчи:
- Како... како... како се викаа? Како се викаа? Како им беше името? Сара!
- Кој како се викаше? – го праша мајка му со немирна насмевка.
- Тие! – и татко му покажа кон таванот гледајќи ја со ококорени очи.
- Елохим. – му одговори таа.
- Елохим! Елохим! – пелтечеше татко му удирајќи со главата во глинениот под.
– Од мене барате жртва. Курбан барате. Курбан да ми оди најмилото! Тешко ми е... Но нема како... Ќе биде по ваша волја!
- Аврам, соземи се! Повторно нешто си сонувал! – загрижено рече мајка му. Стана од креветот и отиде да го легне стариот татко. И остана сам со тоа црвено страшно око во мракот.
Потоа дојде и страшниот ден. Последниот. Ден што не се познаваше од утрото. Си играше во дворот на изгрејсонце. Го дишеше опојниот мирис на крава, трева и роса. А татко му го подготвуваше магарето за пат. Собра гранки за оган под настрешникот, заврза врзол на грбот од магарето. Цело време си мрмореше нешто, гестикулирајќи со остри движења и бришејќи си ја потта од челото. Како секогаш, зборуваше со Невидливиот. Детето не знаеше кој е Тој, но чувствуваше дека е таму кога татко му зборуваше со Него. Мајка му не го гледаше и се смешкаше со крива насмевка. Тој знаеше дека постои Невидливиот, дека тој не е само плод на ослабениот ум на татко му, како што велеше неговата седокоса мајка. Тогаш татко му го повика:
- Дојди синко! Дојди да одиме на Божјиот баир! Така ни рекоа, да одиме таму денес. Значи, мора да...
Беше воодушевен. Сакаше да оди на Божјиот баир од каде што се гледаше далеку под селото, рамнината и целиот топол свет. Истрча кај татко му и магарето. Тоа ги бркаше со опашката мувите и се насмевнуваше со наведната глава.
- Остани тука! Не одиш ти никаде! – извика мајка му, бледа. Но, тој не ја послуша. Сакаше да оди на Божјиот баир со татко му и брзо скокна и се качи на магарето со боси нозе. Татко му го поведе пеш. Ја преминаа реката, која тивко жубореше и едвај ги покриваше копитата на магарето, а опинците на татко му потемнеа од матната вода. Се упатија нагоре по патеката низ миризливите грмушки од смрека. Тој – високо на магарето, далеку од бодликавите зелени иглички. Се смееше и го бодинаше животното со босите пети. Татко му чудно молчеше. Денес изгледаше уште постар отколку што беше.
- Татко, што ќе правиме на Божјиот баир? – праша тој.
Татко му молчеше и гледаше во прашината пред своите нозе.
- А жртва ќе принесеме ли? А? А? А? – потскокнувајќи на магарето.
- Да. Жртва.
Се увери дека сè оди добро и среќно продолжи да го бодина магарето. Набргу стигнаа до врвот на Божјиот баир. Ветерот шумолеше во пожолтената трева, ја бушавеше косата на баирот. Го здогледа селото долу: Еј — колку е мало! Куќите се како бели играчки!
Но, ова некако не му се допадна како вообичаено. Нешто почна да го загрижува, бидејќи почувствува дека нешто го загрижува неговиот татко. Застанаа. Татко му смрштено и молчаливо го симна од магарето. Потоа ги растовари гранките. Почна да ги реди како за оган. Беше молчалив и блед. Наеднаш помисли и рече:
- Татко! Ти ги донесе дрвата за оган, но каде е јагнето за жртвопринесување? Навистина чудно! Неговиот татко низ стиснати заби рече:
- Господ ќе даде јагне.
Секако - сè е под контрола. Бог предвидува сè! И тој продолжи да гледа преку покривите на селото, обидувајќи се да ја најде нивната куќа. Си замислуваше дека ја гледа мајка си таму долу како со стап ја води козата на пасење.
Потоа одеднаш се случи нешто страшно. Татко му го грабна и почна да го врзува со дебело јаже.
- Татко, што правиш?! – праша изненадено, но татко му не одговори.
Тој се исплаши, почна да се оттргнува и да плаче, но татко му не како да не го забележуваше. Почна повторно да зборува сам со себе. Го врза цврсто и го стави врз гранките. Занеме од ужас. Татко му беше како во транс, занесен во она што го прави. Се обиде да запали чкорче кибрит, но не успеа. Рацете му се тресеа. Лицето му беше бледо и влажно како кошулата. Дури тогаш детето сфати што се обидува да направи татко му. Вресна во плач. Тоа беше како лош сон. Се бореше да се ослободи од јажето, но со секое движење тоа уште повеќе му се стегаше околу телото. Страшен сон во кој ви се стега грлото и не можете да се разбудите. Наеднаш од смреките на баирот се слушна хистеричниот глас на мајка му:
"Аврам!" Аврам! Што правиш со детето! Да не си полудел!
— Принесувам жртва! За Нив! Тие ја побараа оваа жртва!
„Ова е твојот син, Аврам! Дали си луд!
„Така ми наредија! рече татко му како во транс.

Се гушеше од ужас. Конечно, ја виде мајка му како доаѓа одоздола, задишана. Во нејзините раце беше јарето, неговиот помал брат, кој разиграно клоцаше и се смееше.
"Еве!" - таа рече. „Еве ти го јарето за жртва! Татко му се ничкоса, го удри челото во тревните на Божјиот баир и извика: „Ми испративте Ангел спасител! Мојот драг Исак е помилуван! Ви благодарам! Ти благодарам, Елохим!
Татко му задишан го одврза без да го погледне во очи. Трепереше. Го пушти и го грабна јарето од рацете на жена си. ..
Што се случи потоа, можеше само да нагаѓа, бидејќи веднаш бесно истрча по патеката.

СЛОБОДАН ШИЈАН

ВОЈНА НА СВЕТОВИТЕ

Тргнав во прво одделение основно училиште!
Мајка ми ме запиша во „Жарко Зрењанин“, карши денешниот „Дом на младите“, беше тоа 1953 година во Београд. Меѓутоа, заради тоа што по природа бев повлечен како „мамин единец“, тоа ги предизвика другите мои врсници, па така често ме испраќаа дома добро истриен и најаден со песок или со кал. Јас не бев воспитан да им вратам со иста мерка, па сето тоа ми создаваше проблеми. Во желба да ја стекнам нивната наклоност, учествував во еден вид натпреварување, а тоа беше скокање од скалите пред училиштето на бетон. Целта беше да се утврди кој ќе скоккне од што повисока скала. Јас потполно спокојно се искачив на највисоката скала и скокнав. Го скршив паклецот на десната нога. Морав да носам гипс шест седмици. Ова дефинитивно ја принуди мојата мајка да ме отпише од „Жарко Зрењанин“ и да ме запише во основното училиште „Змај Јова Јовановиќ“, во улицата Народен фронт. Во таа зграда денес е Математичката гимназија. Колку и да имав лошо искуство во претходното училиште, јас не сакав да се селам во ново, заради тоа што веќе стекнав некои добри другари, а и зградата на новото училиште ми изгледаше како да е помала и понеугледна од старата. До неа морав да слегувам по една стрмна скалеста улица, покрај Рускиот дом, а после часовите и да се враќам по истиот пат, совладувајќи прилично голема нагорница. Но мајка ми повеќе не сакаше ни да чуе за старото училиште. Веќе беа изминати неколку месеци од почетокот на училишната година , и таа веќе се беше договорила со мојот нов учител, штом ќе го извадам гипсот, да преминам кај нив во „Змај Јова Јовановиќ“
Се сеќавам на првото влегување во новото одделелние. Претпоставувам дека секое дете коешто доживеало нешто слично на таа возраст (промена на одделелнието), има силни спомени на тој момент. Клупите беа прастари, изрезбарени од малите ножиња од многу поминат генерации, повеќе беа сиви отколку со боја на дрво. Подот беше од штици, гол и избледен од чистење. Просторијата ја исполнуваше силна сончева светлина, внатре се блескаше облино од неа, а за сето тоа време целата таа глетка ми личеше на слика снимена со широк објектив. Учителот беше некаде далеку, покрај катедрата, во дното на просторијата, ми се стори како да е речиси џуџе. Веднаш до вратата низ којашто влегов, пред мене, седеше црномуресто момче, потстрижано лустер. Тоа беше Шабан. Ме гледаше искезен, потсмешливо, ширејќи го лицето во шармантна насмевка, и тоа од уво до уво. Под многу кусата коса се наѕираа некакви лузни. Беше дрзок, пркосен – вистинко циганско мангупче. Од него на десната и на левата страна, наредените клупи се смалуваа и се оддалечуваа во просторот, како да ги гледаш со рибино око. Училницата беше збир од љубопитни лица, свртени кон мене.Стоев така збунето. Мразев да бидам во центарот на вниманието. Учителот стана и, како да е сниман вертикално тргна кон мене. Ме фати за рака, ме изведе пред одделението и ме претстави. Покажа со раката на единственото празно место. Во таа клупа седеше Шабан.

Дури подоцна разбрав дека со него не сакал да седи никој. Бидејќи јас дојдов неколку месеци после почетокот на училишната година , единственото слободно место беше покрај него. Така стануваме „пар“ – другари од клупата и се повеќе се зближуваме. Шабан штотуку се беше доселил од Јатаган маало, во една приземјена куќичка на Ломина улица, каде што живееше со родителите и многубројните браќа и сестри, така што ни тој не бил во ова одделелние од самиот почеток. Заради него морале во одделението да направат цела претумбација, заради тоа што бил немирен и никој не го трпел. Под влијание на мојата мајка, којашто како искрен комунист-идеалист навистина веруваше во еднаквоста на сите луѓе, јас немав никакви резервни кон ова момче. Ама се сеќавам дека некои родители ѝ се жалеле на мајка ми затоа што сме го поканувале на роденден, демек се плашеле дека ќе им украде нешто на другите деца.
Се случи некако, токму тој Шабан да ми ги открие тајните на филмот. Имено, еден ден тој успева некако да ме наговори да побегнеме од часови, за да одиме во киното „Балкан“ и да го гледаме научно фантастичниот филм „Војна на Ѕвездите“, во кој се расправаше за инвазија на планетата земја од страна на марсовците. Магијата на авантурата којашто ја почувствував тогаш, дали заради бегањето од училиште и првото кршење на родителските стеги или пак заради возбудливите специјални ефекти во овој филм (Во продукција на Георг Пал), засекогаш ме врза за киното.
Балкан во тоа време не беше за „фина“ публика – сѐ уште се грееше на печка од бронза, чијшто ќунк се искачуваше преку балконот до дупката за оџак. Балконот беше потпрен на дрвени, грубо изделкани столбови. Тоа беше старо кино, во коешто некогаш се вртеле и немите филмови – за тоа нешто подоцна ми раскажуваше чичко Мајс, вечниот кинач на билети во Музејот на Кинотеката во Косовска. Кинеше тој билети во „Балкан“ уште пред втората светска војна. Раскажуваше како тогаш можело да се купи евтин билет за стоење, со што се обезбедувало место зад платното. Бидејќи во тоа време добар дел од публиката бил неписмен, биоскопџијата гласно ги читал преводите , па така на оние што стојат зад платното не им пречело „свртеноста“ на текстот. Заради подобра видливост на сликата обично платното го прскале со вода. Тоа била работа на Мајц. Пред проекцијата, тој би го зел шмркот за поливање на дворот в раце и со најситни капки коишто можел да ги произведе, внимавајќи ударот од водата да не то турне или искине екранот, внимателно ќе го испрскал платното од обете страни. Така тоа блескало под светлосните зраци на кино проекторот, а младите луѓе, коишто биле во поголем број од оние натисканите зад платното, грицкале семки, киткиритки, чекајќи на платното да се појави некоја голуждрава русокоса со што ќе ги измами нивните свирежи.
Овие бекства заради одење во кино, предизвикуваа вистинска узбуна кај моите, инаку разведени родители, така што после подолг прекин на односот, мораа некако да договорат состанок, за да договорат што треба да направат со заблудениот син, а исто така како да ја финансираат оваа негова нова страст. Уште од својата втора година живеев сам со мајка ми, а татко ми го гледав многу ретко. Узбуната настана кога првиот пат се вратив „од училиште“, после десет часот навечер, заради тоа што го гледав истиот филм два пати, па затоа бев заглавил до десет и половина. По драматичната реакција на мојата мајка и нејзината средба со татко ми во врска со оваа авантура, моите посети на киното беа поорганизирани. Татко ми ми набави постојан билет за Домот на армијата и Домот на удба, легендарни места меѓу клинците од нашата генерација, заради тоа што во нив се прикажуваа филмовите и по неколку месеци порано пред да се појават во редовните кина и тоа – бесплатно! Ако имаш постојан билет се разбира. Не знам зошто (иако може да се претпостави), но Домот на удба имаше побогата филмска програма од Домот на армијата, или барем мене така ми се чинеше, заради тоа што беше поблиску до местото каде што живеев со мајка ми. Салата воглавном беше полупразна. Стекнав некаква навика да седам во седмиот ред од страна, и тој ритуал се повторуваше секогаш кога гледав некој филм таму. Оваа градба од 1906 година, од архитектот Јован Илкиќ, личеше на некаков замок од Дизниленд, во којшто денес се наоѓа Студентскиот Културен центар, им било предадено во употреба на студентите по големите студентски демонстрации во 1968 година. Затоа се зборувало, со специфичен за Београд смисол за хумор, дека СКЦ е „најтемелно озвучената институција на културата во Београд“. Се мислеше, се разбира, на апаратите за прислушкување , популарна алатка за службата за внатрешни работи, заради која беше заглавил Александар Ранковиќ, до тогаш најблискиот соработник на Тито. Наводно го прислушкувал. Уште во времето на Кралството Србија, во оваа зграда бил Офицерскиот дом, познат и по тоа што од него тргнале црноракците за да ги убиваат и кралот Александар Обреновиќ и Драга Машин.
Секако дека сум одел во кино и пред Шабан. Првиот филм на кој се сеќавам е некој досаден руски документарец за пингвини. Мајка ми се трудеше редовно да ме води во Кинотека за да гледам цртани филмови и неми комедии. Во една прилика за малку ќе се задушев од смеа на „Навигатор“ со Бастер Китон. А црвената шпица од цртаните на Дизни кај мене предизвикуваше оргазмичка восхитеност. Дури и од училиште не водеа во Кинотеката, се сеќавам дека го гледавме „Леси се враќа дома“. Во текот на проекцијата, девојчето коешто најмногу ми се допаѓаше од моето одделение, ненадејно се искака. Ја издаде непријатната миризба, И ден денес тоа е речиси се што помнам во врска со неа – животот е навистина неправеден! Се сеќавам и на нејзиното презиме, токму заради оваа непријатна случка: Цигановиќ! Што не враќа на нашата приказна за циганите и за Шабан, заради тоа што првата биоскопска авантура започна дури со бегањето од училиште зарди гледање филм.
Киното „20 Октомври“, вестерните, Џон Вејн, Ќора, Гари Купер, техниколор – и сето тоа масло на Шабан. Со него за прв пат влегов во ова дувло / светилиште на акциониот филм. Неговите роднини тука продавале семки. Познавале еден рзводник во киното, па тој, во замена за оваа српска алтернатива на попкорн, понекогаш ги пуштал циганчињата за џабе. Јас морав да плаќам карта, затоа што за мене тој „попуст “ не важеше. Сѐ уште помнам некои посетители коишто без исклучок се појавуваа само кога се дава „каубојски“. Лица од кино салата! Некои од тие лица ги гледав и многу години подоцна во Кинотеката, на тие исти каубојски, сега веќе распарталени остатоци од она што некогаш сме го доживеале, воглавном со филмовите на Ентони Мена, Џон Старџес, Форд, Велман.

Жолтата боја на пустинската тврдина... Дали беше тоа „Човекот од Ларами“, повеќе и не се сеќавам, ама во петто одделение основно имам изработено еден акварел на таа тема. Акварелот ја претставуваше тврдината од жолти цигли, со „сини војници“ како ѕиркаат низ прозорците, додека стрелите се забодуваат околу нив. Наставничката по ликовно немаше разбирање за ваквиот вид „поезија“ – па така по ликовно добив двојка – јас и еден мој другар којшто нацрта тепачка покрај железнички вагони од „Човекот без ѕвезда“. Звукот на златниот прашак којшто се истура од кесичката на убиениот Ричард Видмарк во „Жолтото небо“, и боите коишто тој црно-бел филм сѐ уште ги предизвикува во мене. Да, сето тоа му го должам на Шабан и на неговите цигани. Шабановата улога во мојата иницијација во биоскопскиот свет на гревот, беше решавачка засекогаш да ми го дефинира филмот како бекство кон слободата.

Ти благодарам Шабане!

ДАНИЦА ВУКИЌЕВИЌ

ВНАТРЕШНО МОРЕ

ЧАЈ
Познатиот писател седеше спроти мене и двете мои пријателки во хотелското лоби. Сите чекавме комбе за аеродром. Ние на канабето стиснати и молчаливи, тој со чај на масичката, удобно сместен на ниската фотелја, расположен. Кога ја испи шолјата, ни се обрати Сака ли некој чај, мислејќи на остатоците од чајот во бокалчето од ростфрај.

БЕВ
Нема да се правдам. Бев вљубена во: Чарлтон Хестон, Марлон Брандо, Кафка Франц, Харви Кајтел, Џеф Бриџис, Клаудио Абадо, Џ. М. Куци, Ентони Кидис, Боб Дилан, Чезаре Сјепи, Гајто Газданов и во комшијата, простак.

ОГЛАС, АВТОБУСКА СТАНИЦА, УГРИНОВЦИ
Би дочувала баба или деде за наследство.

ПОМЕЃУ ИЛИ ЗДРАВЈЕТО Е СТОКА
Нејзината херојска борба се одвиваше во сферите на приватното/јавното зашто силата на медицината, силата на општествената контрола на нашите тела е и поништувачка, смртно опасна. Им одолеа како родена сурферка на брановите големи како куќа и престојуваше во болница повремено, според потребата. Тука запозна жени од сите структури и возрасти. На едно од тие гостувања се сретна со жена која со мажот ù води тешка битка за преживување и растење на децата во земја без милост. Како тоа да е ништо раскажа: Меѓу две хемотерапии испеков 150 килограми пиперки (за идната неизвесна продажба на ајвар).

ФИУК НА ЗЛОТО
Насилството на државата е организирано, моќно, насилство од формат што самиот по себе е застрашувачки. Твојата мален(к)ост не е твоја сила, твојата сила е во познавањето на намерите и на предумислите, кои, за чудо, можеш да ги пуштиш да поминат покрај твојата глава како куршум, а ти да останеш на нозе. И да, ти можеш да се смееш...

ЖИКИНАТА ХАРТИЈА
Тогашната, сега поранешна, другарка, ме однесе кај своите земјаци (околината на Заечар), нешто да разменат, тие живееја во станче кај Калениќ. Жената и мажот, без деца, млади луѓе (тогаш сите бевме млади), разговараа нешто со другарка ми, јас статирав. Покрај телефонот, имаше празен лист хартија, четвртина А4, другарка ми, махинално, заради нешто, посегна по хартијата, а сопругата, тивка, применета уметница, зајачи тивко: Не, тоа е хартијата на Жика. Тоа беше хартијата што чекаше на неа да се запишат телефон или податоци, какви било, кога некој ќе му се јави на Жика, кој, се прашувам дали успешно се занимаваше со продажбата на станови. Откако излеговме и двете знаевме колку ù е тешко на таа жена со страшниот човек.

ТИ ВОЗНЕМИРЕН СПОМЕНУ
Спомените, souvenirs, сувенири (од) минатото се црни кутии на авион што паѓа секој ден, одново, во џунгла, во џунгла...

УМЕТНОСТА НА ЗАМИЖУВАЊЕТО
Мојата мајка беше кралица на недоразбирањата. На пример, ќе се договорите нешто со неа, таа многу убедливо ќе се согласи, но кога треба да се спроведе договорот − од нејзина страна настанува тврдоглаво пренебрегнување на договорот. И кога ќе помине моментот, кога договорот би требало да се оствари како планирано породување, таа само ќе го прескокне тој момент, како срнчето бусенот, и ќе си продолжи таму каде што застанала, бидејќи не ни застанала. Никаква критика или лутина кај оној со којшто се договарала не можеа да ја извадат од ровот. Беше кралица на преминувањето преку.

ПОЕЗИЈА/ПЕСНА
Чевларот може да наплати ставање флекнички, водоинсталатерот може да наплати замена на славината, Д. Херст може да продаде (чиј?) позлатен мамут за единаесет милиони евра, Д. Хокни, Џ. Кунс одредени свои дела и многу/многу повеќе, по некој национален бард секое свое појавување, особено пред публика составена од разлеаната дијаспора, често и во закрила на далечната, а наша Црква, романсиерот во мода повеќекратните изданија, предавања и интервјуа... А ти, најголемата плата твоја е да можеш да пишуваш, верна на сеништата на поезијата, страшна божица на поезијата... Ха ха ха ха...

ТАБУТО НА Ж. МОЌ ВО ШУМАТА ОД ТАБУА
Женскиот страв од творештвото е длабок и сложен. Својата творечка моќ жените често ја отстапуваат, ја предаваат, се откажуваат од неа, ја камуфлираат, ја издаваат, бидејќи мислат-чувствуваат дека не ја заслужуваат, дека не им припаѓа, дека за неа нема да бидат наградени, почитувани, третирани како исклучителни, туку напротив, ќе бидат суспендирани од пазарот на општествената моќ и прифатливоста, можеби и казнети. Застрашувачка и прекрасна е таа моќ и сите се плашат од неа.

ЗУЗАНА СЕ ЈАВУВА И ПРАШУВА ЗА ТЕЛЕФОНОТ НА ЖЕНАТА КОЈА ГЛЕДА ВО ШОЛЈА
Залезот на сонцето се разгоруваше во боите на ненаградената природа, го посматрав со крајчето на окото низ малку слободниот видокруг на прозорецот. Разговаравме, човек од министерството и јас, за разни интересни теми: песокот и убавината на Нов Белград..., кога заѕвони мојот мобилен. По стоти пат во последните пет-шест дена се јавуваше другарка-од-работа на мојата покојна сакана сестра, на која не ù се јавував, бидејќи бев во вселенски роаминг. Се јавив. Побара телефон од една друга пријателка на мојата покојна сакана сестра: реков: Па, таа умре, веднаш после С., се уби. Чудно зазвучи, тивкото соопштување. Во преполниот автобус што ги носеше луѓето од работа дома, да јадат и да дремат.

ЗАМЕНИ
Пораснавме во вистински космополитизам, замена за космополитизмот е антиглобализмот и ксенофобијата. Пораснавме во државен атеизам, замена за атеизмот е зилотизмот. Пораснавме во братство-единство, замена за б-е е национализмот. Пораснавме во сенка на култот на личноста, замена за култот на личноста е култот на личноста. Пораснавме во молчење, замена за молчењето е дрдорење. Пораснавме во пријатна скромност, замена за скромноста е агресивниот нарцизам. Пораснавме во патријархат, замена за патријархатот е насилството. Пораснавме во идеолошко корито за скршен ’рбет, замена за аглестата идеологија е какистократијата. Пораснавме во држава, замена за државата е аномијата. Пораснавме некако, замена за растењето е регресијата. Пораснавме опкружени со магијата на селото (скриено во лисја), замена за сите села е еден град. Пораснавме опкружени со густо сивило, замена за сивилото е сивилото на безидејноста. Пораснавме учејќи латински, замена за латинскиот е СМС-јазикот. Пораснавме со панкот, замена за панкот е турбофолкот.

ЈА СЛУШНАВ, ТИШИНАТА
На работ од шумата, се зачу здивот на шумата, нејзиниот говор, што воедно беше и тишина. Тишина, од длабочината на времето.

ДРАГО ЈАНЧАР

Прва глава

ДЕВОЈКАТА ОД ФОТОГРАФИЈАТА

На сликата што ја направил непознат фотограф се гледаат две стројни девојки: едната е во карирано здолниште, лесно џемперче и темни чорапи, а другата носи елегантно црно мантилче и има две убави плетенки што ù паѓаат по грбот. Не носи чорапи, очигледно е дека летото сè уште не остинало или можеби се работи за рани септемвриски денови. Претпладневна слика со граѓани, секој по својата работа, жена со акт-чанта, некои само бесцелно шетаат. Еден човек со велосипед разговара со некого, најверојатно за времето, некој друг павка цигара и ужива во мирниот божји ден. Внимателното око може да забележи дека нешто се случило со написот на големата зграда: ХОТЕЛ ОРЕЛ станал ХОТЕЛ АДЛЕР; мала поправка, практичниот сопственик нарачал само две нови букви, А и Д, а на местото на зборот РЕСТАВРАЦИЈА стои РЕСТАУРАНТ. Во десниот долен агол, со грбот свртен кон фотографот, оди човек во униформа. Со црни чизми, сива војничка јакна, со пиштол на ременот. Идиличната слика на мирно раноесенско претпладне во мариборската улица наеднаш добива невидлива напнатост: од каде доаѓа, каде чекори човекот во униформа, која речиси со сигурност му припаѓа на некој од редовите на единицата Schutzstaffel , непознатиот есесовец доаѓа од аголот и оди право кон длабочината на фотографијата. Само првиот миг е непознат, веќе во следниот момент светлокосата девојка со карирано здолниште и црни чорапи се врти кон човекот во униформа и на својата пријателка ù вели:
– Овој не ти личи на Лудек?
Нејзината пријателка со плетенки во последниот момент успева да го види германскиот офицер во профил.
– Па, личи на него – вели. – Ама малку повозрасен изгледа – се засмева. Но, откако го виде изразот на лицето на другарка ù веднаш се прибира.

ДРАГО ЈАНЧАР

Благодарна реч

- За доделувањето на наградата Прозарт, Скопје 2023

Почитувани членови на жирито, кои ми го доделивте ова високо признание; драги преведувачи и пријатели, драги читатели на моите книги на македонски јазик. Можеби тие читатели не се многу, но поради нив овде се чувствувам како дома. Всушност, овие места и овдешните луѓе отсекогаш ми биле познати, уште од времето кога недалеку од овде поминав една година служејќи војска, во старото Станковиќево Врање. И кога по неколку месечна вежба во касарната станав така таканаречен „стар војник“, многупати во слободните недели од Врање се качував во автобус и одев до зелената тишина на средновековниот манастир Прохор Пчински, кој е исто така важен за поновата македонска историја. Или дури преку границите, кои никогаш не постоеле, па до Скопје. Таквите излети од касарната, секако не беа дозволени, но младиот човек, кој не ги сакаше забраните, го поттикнуваше љубопитноста: да види, да спознае каде го однел животот. Така непознатиот војник талкаше по пролетната зелена ливада на Пчиња и околните ридови и некогаш кај по некој гостопримлив селанец вкусуваше ракија и бело сирење; другпат скитникот во униформа пак талкаше низ летното усвитено Скопје и бараше ладовина во вревата на Старата Чаршија.
Тогаш уште не знаев дека само неколку години подоцна ќе седам во салата на Македонскиот народен театар на премиерата на својата драма Големиот брилијантен валцер и срцето посилно ќе ми чука од возбуда од фасцинантната продукција во режија на Бранко Ставрев.
Тагата на театарот е неговата минливост. Од моментот на одушевеност, кој го доживеавме во една дамнешна зимска вечер во Скопје, останаа само сувопарни информации за претставата. Но во мојот жив спомен сѐ уште постои бран на возбуда што ја зафати публиката кога Свети Павле, еден од јунаците во драмата, ја изговори библиската реченица за патувањето на апостол Павле во Македонија. Мислам дека беше овој или сличен цитат: „Веднаш по оваа визија отидовме во Македонија, бидејќи заклучивме дека Бог ни ја праќа добрата вест да ја проповедаме и таму.“ Реченицата не беше моја, ја додаде режисерот, но во тој момент функционираше во чудна хармонија со атмосферата на мојот луд театарски изум од институцијата со наслов „Слободата ослободува“, а пред сѐ, секако, со историскиот момент кога и нашата тогашна заедничка држава брзо се менуваше во лудница.
Истата љубопитност која ме прогонуваше од границите на касарната во околината, која на многу начини беше различна од моето искуство со живеењето во Словенија, подоцна одново ме привлекуваше назад кон патувањата и откривањето на нови непознати пејзажи, како и екскурзии во турбулентната историја и човечките пресврти поврзани со неа. Секој што ја читал мојата проза, романите или кратките раскази знае дека на тоа поле не е настанато ништо слично како патописите или историските трактати. Се разбира, не велам дека патувачкиот немир кај пишувањето не ми користеше. Литературата не е хипотетичка атракција, секоја приказна ја сака своја жива и конкретна ситуација, го сака своето време и простор. Кога пред неколку години го пишував романот „Таа ноќ ја видов“ го прекинав пишувањето, кога одеднаш не знаев каде треба да отпатува љубовниот пар во времето пред Втората светска војна – српскиот коњанички офицер и неговата љубов, Вероника, која сака да избега од крутите врски на љубљанското буржоаско општество? И тогаш наеднаш се сетив: во Врање, секако. Го познавам градот и околината, касарните секогаш се исти, а војската е војска, монархистичка или комунистичка, со свои правила, манири, пцости и ракија. И така мојата хероина, која со својата елеганција малку порано го привлече вниманието на љубљанските улици, се најде среде вистинскиот, тогаш сѐ уште малку ориентален Балкан и неговата чудна словенска меланхолија.
Затоа, овој вид на љубопитност е корисен во пишувањето, но не е пресуден. Во опишувањето на човечката радост, гневот, среќата, омразата, гордоста, стравот и храброста има нешто што во мојот расказ „Ученикот на Џојс“ неговиот протагонист, имено Џејмс Џојс е par lui-même, наречена „описeн мерак“. Дури и кога сакам само да ги насликам фрагментите од животот на поединецот на позадина од големите сцени од човечката историја и му служам на тој описен мерак што го чувствувам во себе, неволно од самиот себеси, а донекаде и на читателот му запречувам со уште едно друго прашање, на прв поглед малку глупаво: што е сето ова? Сето ова што го правиме еден на друг и на себеси? Ние му пркосиме на историското време и ја исмеваме човечката комедија или сочувствуваме со човечката трагедија – но истовремено знаеме дека не можеме да промениме нешто суштинско. А сепак продолжуваме да пишуваме, бидејќи така сака нашата желба за опишување. И понекогаш му помага на некој читател... нема да речам да живее, туку да ги разбереме човечката страст, тага, радост и заблуда.
Можеби имав четиринаесет, петнаесет години, кога гледајќи во летното ѕвездено небо првпат се запрашав што има таму позади, зад ѕвездите, што има зад Млечниот Пат? Каде е почетокот и каде е крајот на времето? Тогаш за првпат до болка ме обзеде претчувството, всушност, сознанието дека никогаш нема да добијам одговор на ова прашање.
Не би сакал да му дадам премногу тешка, не дај Боже философска смисла на моето пишување, бидејќи моите раскази се раскази за животот, реални или измислени. А сепак во нив се одразува тоа далечно и античко прашање; и тие се само лош обид да се одговори на недоловливата празнина на големиот, односно бесконечен простор, кој во еден миг допрел до детската, но исто така веќе одрасната душа со тапанарска тишина од темната празнина.
Страста за опишување во моите романи и кратките раскази е мал одговор на многу големи прашања, на кои не знам да одговорам. Тоа е бегство од касарните, психијатриските, затворските, училишните, политичките и сите други објекти што ја ограничуваат различноста и богатството на животот.
Со таков почеток се собираат многу книги, а со нив и некоја награда. Оваа, што ја добивам денес, особено ми е драга. Не затоа што е за уметност на прозата, воопшто литературна уметност, центарот на сѐ што правам и што ме интересира, бидејќи со балканскиот дел од Европа е поврзан голем дел од мојот живот и во добро и во лошо. Благодарам за неа. И јас, како некогаш режисерот на мојата драма во Скопје, го цитирам Павле од Писмото до Коринтјаните: „Тоа што ми недостигаше, ми го додадоа браќата од Македонија“.